Gjysmë duzinë pelikanë dalmat fluturojnë ndërsa i afrohemi lagunës së Nartës, një moçal pranë Vlorës në Shqipërinë jugperëndimore. Është një pamje madhështore – gjashtë zogj që fluturojnë në mënyrë elegante, me qafë të anuar mbrapa dhe hapje krahësh pothuajse të ngjashme me atë të një albatrosi. “Ata janë të mitur”, thotë Taulant Bino, kreu i Shoqatës Ornitologjike Shqiptare (AOS). “Ata mund të krijojnë familjen e tyre në vitet e ardhshme.”
Edhe pse pelikani dalmat (Pelecanus crispus) nuk shumohen këtu, laguna shërben si një vend i rëndësishëm ushqimi për zogjtë dhe shumë lloje të tjera, duke përfshirë flamingot, pulëbardha dhe pulëbardhët. Zogjtë shtegtarë përdorin lagunën si një ndalesë gjatë udhëtimit të tyre të gjatë midis Afrikës dhe Evropës qendrore dhe veriore. Ato janë ligatinat kryesore mesdhetare, lloji i habitatit që mbuloi pjesën më të madhe të të gjithë bregdetit shqiptar derisa regjimi diktatorial i Enver Hoxhës thau një pjesë të madhe të tyre në vitet 1950 dhe 60, në një përpjekje për të zhdukur malarinë dhe për të zhvilluar ultësirat për bujqësi.
Gama e pelikanit dalmat shtrihet në pjesën më të madhe të Euroazisë – nga Mesdheu në perëndim deri në ngushticën e Tajvanit në lindje – por ka pësuar një rënie në shekullin e 20-të. Një kombinim i zhvillimit të tokës, kullimit të kënetave, shqetësimit njerëzor dhe gjuetisë pa leje do të thotë se zogu konsiderohet “gati i kërcënuar” nga Bashkimi Ndërkombëtar për Ruajtjen e Natyrës (IUCN). Këtë vit, gripi i shpendëve ka vrarë rreth 2,000 zogj të rritur në Greqi dhe Rumani.
Në Shqipëri, mbijetesa e pelikanit dalmat llogaritet si një nga sukseset më të mëdha të konservimit të vendit. Pasi banonte në të gjithë brezin e tij bregdetar, zogu iu afrua zhdukjes nga zona në vitet 1990. Kur regjimi totalitar i Hoxhës përfundoi në vitin 1991, pasoi një gjendje anarkie. “Në ato ditë, të gjithë kishin armë, që do të thotë se të gjithë ishin një gjahtar potencial,” thotë Aleksandër Trajçe, kreu i Mbrojtjes dhe Ruajtjes së Mjedisit Natyror në Shqipëri (PPNEA). “Edhe vetëm disa individë të lumtur me ide të çmendura mund të shkaktojnë shumë dëme.”
Ndërtimi i një aeroporti do të ndërpresë lëvizjet e shpendëve që kanë ndodhur për mijëra vjet
Deri në vitin 2000, kur Bino filloi të punonte për të shpëtuar zogjtë, vetëm 19 fole mbetën në parkun kombëtar Divjakë-Karavasta – e vetmja koloni mbarështuese në vend, 25 milje në veri të Nartës – nga 81 çifte në 1984.
Sipas Trajçes, mbrojtja ligjore rezultoi vendimtare në kthimin e prirjes rënëse. “Fillimisht vetëm pylli me pisha i Divjakës ishte zonë e mbrojtur”, thotë ai. “Në vitin 1996, laguna mori statusin e mbrojtur. Dhe në vitin 2007, e gjithë zona, nga lumi Shkumbin në veri deri në lumin Seman në jug, u shpall park kombëtar”. Vjosa-Narta u bë një peizazh i mbrojtur në vitin 2004. Moratoriumi i gjuetisë në vitin 2014, megjithëse u zbatua keq, shtoi një shtresë tjetër mbrojtjeje; ndihmuan gjithashtu përpjekjet ndërkombëtare të ruajtjes.
Tani, nga janari deri në qershor të çdo viti, kur pelikanët shumohen dhe rritin zogjtë e tyre, gardianët i ruajnë foletë ditë e natë, duke i penguar turistët, gjuetarët dhe peshkatarët që të shqetësojnë zogjtë. “Natën, peshkatarët vendas përdorin elektrik dore për të kapur peshk, gjë që i bën pelikanët ndonjëherë të braktisin folenë e tyre,” thotë Bino. “Dhe kur kuptuam se vezët humbën në përmbytje, krijuam shtretër të rritur mbarështimi nga shkopinjtë, degët dhe bimësia. Kolonia filloi të kthehej përsëri.”
Në vitin 2020, 85 çifte pelikani folezuan në Shqipëri, numri më i lartë që nga fillimi i regjistrimeve.
